Ebru Sanatı: Yeni Başlayanlar için 18 Temel Bilgi (Resimli örnek içerir)10 min read

1- Ebru sanatı nedir?

Ebru sanatı kitre adında çok hafif kıvamlı bir sıvının üzerine ebru boyalarını serpmek ve yüzen boyalara şekil verme ve bir kağıda aktarma sanatıdır.

Ebru sanatında; kitre dediğimiz sıvının üzerinde hazırladığınız sanatı kağıda aktardığınızda görsel sabitlenmiş olur.

En çok kullanılan aktarma yüzeyi kağıt olduğu için hep kağıda aktarıldığı gibi bir izlenim oluşabilir fakat gözenekli olan bir çok yüzey kullanılarak hazırladığınız çalışma çeşitli yüzeylere aktarılabilir.

2- Ebru sanatını kısa tarihi

Ebru sanatı oldukça geleneksel, Osmanlı sanatı gibi düşünülse de Osmanlı’nın yeni kurulduğu 13. Yüzyılda Türkistan’da ve Semerkant’ta kullanılan bir sanat idi.

Ebru sanatı orta Asya’da çıkıp Osmanlı’da da çok yaygınlaşmış, ardından Avrupa’ya kadar dağılmış. Avrupa’da da sevilen bir sanat haline gelmiş. Avrupa’da “Türk kağıdı” olarak isim almış.

Selçuklu’lar döneminde resmi belgeler, evlenme sözleşmeleri, kira sözleşmeleri, önemli anlaşmalar ebrulu kağıtlara yazılarak evrak üzerinde tahrifat yapılması önlenmiştir.

Aynı fikir Osmanlıda da devam etmiş, önemli evraklar ebrulu kağıtlara yazılmıştır. Ufacık bir tahrifat bile hemen kendini belli ettiği için ebrulu zemin özel evraklarda sahteciliğe karşı bir koruma gibiymiş.

En eski ebru eseri olarak bilinen eser 1447 tarihli ve Topkapı sarayında sergileniyor.

Ebru sanatı tarihini araştırmak isterseniz şuraya güzel bir kaynak bırakıyorum.

3- Türk ünlü ebru sanatçıları

Türkiye’de ebru sanatına gönül vermiş çok usta insan bulunmaktadır.

17-18. yüzyıllar

• Şebek efendi
• Hatip efendi
• Şeyh sadık efendi

19. yüzyılda

• Hazerfan Edhem Efendi
• Nafiz efendi
• Sami efendi
• Aziz efendi

20. yüzyıl

• Necmeddin Okyay
• Abdülkadir Kadri Efendi
• Bekir Efendi
• Sami Okyay
• Sacid Okyay
• Mustafa Düzgünman

21. yüzyıl

Günümüzde bu sanatı devam ettiren ustalar arasında

• Niyazi Sayın
• Fuad Başar
• Alparslan Babaoğlu
• Timuçin Tanaslan
• Feridun Özgören
• Hikmet Barutçugil

Güncel tüm ustaları görmek için turkiyeninustaları.org sitesindeki listeyi inceleyebilirsiniz.

Ebru sanatı malzemelerini hazırlama

4- Ebru boyası çeşitleri

Geleneksel ebru boyası: Renkler daha toprak renkli ve yumuşak tonlardadır. Görüntü daha doygundur. Malzemelerin eskiden beri gelen yöntemlerle hazrılanması, uzun bir hazırlık sürecine sebep oluyor.

Su bazlı yeni nesil ebru boyası: Kırtasiyelerde boyası ve kitresi hazır halde satılan daha canlı hafif şeffaf renklerdedir. Hazırlanma gerektirmez. Su bazlı olduğu için kokusuzdur.

5- Geleneksel ebrunun hazırlık aşaması

Geleneksel ebru sanatı birçok malzemenin saatler süren hazırlık aşamasından sonra yapılabiliyordu. Halen daha aynı uzun hazırlık yöntemleri kullanılarak ebru yapan ebru sanatına gönül vermiş ustalar bulunuyor.

En eski geleneksel ebru sanatında sıvı kitre ve boyalar ayrı ayrı hazırlanıyordu. Bazı üstadlar boyaları kendi hazırlamaya devam ediyorlar. Boya hazırlama şu şekilde ilerliyor;

• toprak boya eziliyor ve macun kıvamına getiriliyor
• öd ilave ediliyor
• 15 gün dinlenmeye bırakılıyor
• 15 gün sonunda boya sulandırılıyor

Boya hazırlama süreçlerinin çok uzun olması geleneksel ebru sanatından insanları biraz uzaklaştırıyor olabilir.

Firmalar bu süreci kolaylaştırmak için bir süredir hazır şişelenmiş geleneksel ebru boyaları satıyorlar.

Bu hazır boyalar işi oldukça kısaltıyor. Buna rağmen bazı ebru aşıkları kendi boyalarını hala kendileri hazırlıyor.

Eğer geleneksel ebru ile uğraşmak ve zaman kazanmak istiyorsanız boyayı hazır alıp kitreyi kendiniz hazırlayabilirsiniz.

Kitre hazırlamak ise şu şekilde ilerliyor;

• Toz kitre ile sıvı kitre hazırlanır
• Tülbentten geçirilerek temizlenir
• Temiz karışım tekneye dökülür

6- Su bazlı kitre ile pratik ebru sanatı

Fakat biliyoruz ki bu uzun zamanları insanlar emekli olmadan ayıramıyor. Herkes daha kısa ve pratik çözümler arıyor. Geleneksel ebru sanatına gönül vermişseniz kendi kitrenizi ve kendi boyanızı yapabilirsiniz. Fakat öküz ödü gibi ara maddeler evin içinde muazzam koku yaparlar. Ebru sanatını herkesin evine sokmayı amaçlayan ve hatta çocuklara öğretmek amacında olan AR&GE’ciler su bazlı ebru boyalarını ürettiler. Renkleri geleneksel boyalar gibi soft değil ve daha canlı. Bu renkler çocukların ve hobi sahibi insanların daha da ilgisini çekiyor.

7- Su bazlı ebru boyası hazırlanması

Firmadan hazır geliyor, hazırlığa ihtiyaç bulunmuyor. Renkleri birbiriyle karıştırabiliyorsunuz. Mavi ile sarıyı karıştırınca yeşil oluşuyor. Ama suyla karıştırılmıyor. Boyanın formu bozuluyor.  Şişeden çıkardığınız gibi kullanıyorsunuz.

8- Toz kitre ile su bazlı kitre hazırlanması

Büyük hacimde kitreye ihtiyacınız olduğunda toz kitre alıp 1 litre ılık suya 5 gr toz kitre katıyorsunuz, 20 dk boyunca karıştırıp 12 saat dinlenmeye bırakıyorsunuz, kullanmadan önce tülbetten süzüyorsunuz. Su bazlı ve kokusuz ebru kitreniz hazırlanıyor. Ne kadar kolay değil mi? Toplu kullanımlar için oldukça düşük maliyetli.

9- Su bazlı hazır ebru kitresi

Tamamen hazırdır, dök ve kullan formdadır.

Ebru sanatını her eve sokmayı sağlayan, her çocuğa sevdiren, her öğretmene kolaylık sağlayan hazır ebru kitresi ebru teknesine hemen dökülüp kullanılacak likid formda şişelenmiş ve piyasada satılıyor.

Ebru ile bir süre ilgilendiniz ve ardından tüm seti kaldırmak istiyorsunuz. Bu durumda hazır sıvı ebru kitresini şişesine geri boşaltabilir ve daha sonra tekrar kullanabilirsiniz.

Kullandığınız tekne fırça gibi malzemeleri de suyla yıkayabiliyorsunuz. Çünkü herşey su bazlı.

Konsantre kitre ise şu şekilde hazırlanıyor. 1 şişe konsantre kitreye 2 şişe su ekliyorsunuz. Toplamda 3 litrelik bir karışım oluyor. Tabii ki elinizle 1-2 dakika tüm karışım eşitlenene kadar karıştırıyorsunuz.

10- Ebru için kağıt seçimi

Ebru likid bir kitre üzerinde yapıldığını ve kağıt da bu sıvının üzerine konulduğunu hatırlayın. İnce kağıtlar sıvı ile bileşince halk tabiriyle marullaşma olması kaçınılmaz.

Kağıdın düz kalması için 110 veya 120 gr beyaz kağıt kullanılması daha iyi verim verir.

Piyasada ebru kağıdı olarak kullanılan kırık beyaz ve dokulu kağıtlar bulabilirsiniz. Bu kağıtlar da zemin renginden ve dokusundan dolayı deseninize güzel bir etki verecektir.

Ebru sanatını nasıl yaparız

11- Ebru boyama nasıl yapılır

Ebru sanatı hızlıca şu şekildedir.

• Kitreyi tekneye döküyorsunuz.
• Fırçayla üzerine boya serpiştiriyorsunuz.
• Çubuklarla şekil veriyorsunuz.
• Kağıdı üzerine koyup 1-2 saniye bekledikten sonra kağıdı tekneden sıyırarak çıkarıyorsunuz.
• Kağıdı kurumaya bırakıyorsunuz.

Oldu bitti.

12- Ebru boyalarına şekil verme

Ebru sanatınızı icra ederken kitreyi dökmek, kağıdı koyup desen transfer olduktan sonra kağıdı geri almak ve kurutmak herhangi bir zorluğu olmayan işlemler. Desen tasarlama kısmı ise yaratıcılığa oldukça açık ve denedikçe elinizin alıştığı bir işlem. Asıl ebru sanatı dediğimiz bölüm belki de burası.

Fırça ile çeşitli renkleri zemine atın. Elinize “biz” aracını alın ve kitre üzerine serpiştirdiğiniz boyalara şekil vermeye başlayın. Bu şekil verme işlemi çeşitli şekillerde oluyor ve birçoğunun ismi var.

• Boyayı serpiştirince ilk oluşan desene battal ebru deniyor.
• Açık renkleri serpiştirirseniz hafif ebru
• Biz ile ileri geri desenler yapınca gel-git ebru
• Gel-git deseni üzerine “S”ler çizince şal ebrusu
• Battal deseni üzerine tarakla desenler yaparsanız taraklı ebru
• Battal deseni üzerine çeşitli ebatlarda spiraller çizilince bülbül yuvası
• Battal deseni üzerine kalp veya yonca yaparsanız hatip ebru
• Battal deseni üzerine lale gibi çiçek yaparsanız çiçekli ebru
• Bir ebru deseni üzerine ikinci ebruyu yaparsanız çift baskılı ebru
• Kağıdın bir bölümünü maskeleyip diğer tarafına ebru yaparsanız akkase ebru deniyor.

Desen oluşturma kısmında temel desenler var olsa da yaratıcılığınızı kullanarak etkileyici birçok desen üretebilirsiniz.

*Bonus* Serptiğiniz boyalar kitrenin üzerinde bir süre durur fakat çok uzun süre tutarsanız yavaş yavaş kitrenin içine çökmeye başlarlar. Desen çalışmanızı çok uzun tutmamakta fayda var. Eğer boya çökmüşse kitreyi hala kullanabilirsiniz. Boya artık yüzeyde değildir.

13- Ebrunun kağıda geçirilmesi

Kitre üzerinde deseninizi hazırladığınızda artık kağıda geçirme zamanı geldi.

Kağıdı desenin üzerine yerleştiriyoruz. 1-2 saniye içinde hemen kağıda transfer oluyor.

Kağıdı teknenin kenarına sıyırarak alıyorsunuz ve deseniniz artık kağıda aktarılmış durumda.

Desen tamamen kağıda geçtikten sonra kitre üzerinde artık boya kalmaz.

Çok az kalıntı kaldığı bazen olabilir, o kalıntı boyaları da ikinci bir kağıt koyup yüzeyden kağıda emdirebilir ve yüzeyi temizleyebilirsiniz.

Her desen sadece 1 kağıt için kulanılabilir.

*Bonus* Kağıdı tekneden sıyırarak her çıkardığınızda teknenin kenarında da boya kalıntıları olabilir. Bir peçete ile orayı da temizlemeniz gerekir.

14- Kağıdı kurutma

Sıvı kitrenin üzerinden alınan kağıt ıslandığı için kuruması gerekecektir. Çeşitli şekillerde kurutabilirsiniz.

Mandalla asabilir, kurutma tezgahına koyabilir, yere serebilirsiniz.

Kağıt kuruduğunda hala kıvrıksa ılık bir ütüyle tersten ütüleyebilirsiniz.

15- Hazır ebru setlerinin içeriği

Piyasada geleneksel ebru setleri haricinde herkesin kullanabileceği su bazlı ebru setleri bulunuyor. Su bazlı olması demek kokusuz ve evde, kapalı alanda, okulda, çocuklarla etkinlik olarak kullanabilirsiniz demek.

Su bazlı ebru setlerini içeriği genelde şu şekilde;

• Tekne
• kağıt
• kitre
• ebru boyası
• fırça
• biz (şekillendirici iğne)

Yeni nesil su bazlı ebru setleri doğrudan dök ve kullan kitre barındırıyor. Setin en pratik bölümü kitrenin bu kadar kolay kullanımı olmasıdır.

16- Desenleri hazırlama

Desenler aynı zamanda özgündür ve bir kez yapılabilir. Bu bakımdan her ebru deseni kopyalanamayacak özgün bir sanat eseri olarak düşünülür.

Birçok deseni birazdan inceleyeceksiniz.

Örneğin battal ebrusunda, ebru sanatkarının boyaları serpmek dışında tekneye müdahalesi mümkün değildir. Ortaya çıkan şekillere uymak zorundadır.

İstanbultarihi.ist sitesinde şu şekilde ifade edilmiş (cümleyi olduğu gibi aktarıyorum)

Bu sebeple ebruculuk, küllî ve cüzî iradenin izahı için arif kişilerce müşahhas (somut) bir hadise olarak kabul edilmiş; boyaları serpmek cüzî iradeye, tekne sathındaki -önceden meçhul- görüntü de küllî iradeye benzetilmiştir.

Bazı kaynaklarda boya serpmeyi cüzi irade oluşan şeklin özgünlüğünü külli iadeye benzetirler.

17- Pratik Ebru desen çeşitleri

Battal ebru: Ebrunun en basit halidir. Kitre üzerine fırça ile boya serpme sonucu oluşan desendir.

Hafif Ebru: Genellikle üzerine yazı yazmak için kullanılan dolayısıyla açık renkli ebrulardır. Daha çok hattatlar tercih eder.

Gel-Git Ebru: Battal ebru yapıldıktan sonra bir biz yardımıyla teknenin kenarına paralel olarak desenin çizilmesiyle oluşur. Bu çizgi aralıkları istenen genişlikte olabilir.

Şal Ebrusu: Battal deseni üzerine gelgit deseni uygulandıktan sonra biz yardımıyla “S”ler çizilmesiyle elde edilir.

Taraklı Ebru: Battal deseni üzerine çeşitli ebatlardaki taraklarla yapılan desenlerdir. 5 cmlik , 10 cmlik , 35 cm lik veya buket ebru tarağı kullanılabilir.

Bülbül Yuvası Ebru: Genellikle küçük taneli battal deseni üzerine biz yardımıyla çeşitli ebatlarda spiraller çizilerek yapılır.

Hatip Ebrusu: Herhangi bir ebru türü ile zemin yapıldıktan sonra bir biz yardımıyla çeşitli renklerdeki boyaların iç içe damlatılmasıyla, çapları 4 cm geçmeyen eşit aralıklı daireler oluşturulur. Daha sonra bu daireler biz kullanılarak desenleme yapılır.

Çiçekli Ebru: Zemine herhangi bir ebru deseni yapılır. Bu zeminlerin üzerine bir biz yardımı ile damlatılan boyaların şekillendirilmesiyle yaprak ve çiçek desenleri oluşturulur. Bu türde bugüne kadar lale, karanfil, sümbül, menekşe ve papatya sıkça kullanılmıştır.

Çiçekli ebru örnek 1- Lale

Çiçekli ebru örnek 2

Çift Baskılı Ebru: Ebrulanmış kağıdı kuruduktan sonra başka bir desenle ebrulayarak elde edilir. Yeni nesil ebru boyaları yarı şeffaf olduğu için etkili bir görsel efekt oluşturabilirsiniz.

Akkase Ebru: Kağıdın bir kısmına ebru deseni çıkmasını istemediğinizde maskeleme sıvısını o bölgeye sürüyorsunuz ve kağıdı desenin üzerine koyuyorsunuz. Maskeleme sıvısı ile kapatılan yerler boya almadığından şablon çıkartıldığında ebrumuzda açık renkli bir yazı ya da şekil görülür.

18- Ebru desenin uygulandığı diğer yüzeyler

Su bazlı Ebru boyası cilalı yüzeyler hariç hemen hemen her yüzeyde tutunur. Yüzeyin gözenekli olması önemlidir. Çok özenekli yüzeyler çok emici olacağından renkleri softlaştırsa da az gözenekli zeminler size harika ebrulu objeler üretmeniz için imkan sağlar.

Şunu çok gözlemliyorum. Ebru sanatı bir çok insanın “ben yapamam” diye çekindiği bir sanat.

Tuval veya kağıt üzerine akrilik resim yapmaktan biraz farklı olduğundan size biraz farklı ve zor geliyor olabilir. Halbuki çok kolay.

Yeni teknolojiyle ürünler öyle kolay kullanılıyor ki, sadece fikre ihtiyacınız var, gerisi pratik.

Su bazlı ebru boyasının desenini hazırladıktan sonra size proje fikri verecek bir çok ebrulu ürünü aşağıda inceleyin, mutlaka size ilham olacak bir fikir bulup hayatınıza katacaksınız.

Örneğin;

Kitap kapağı

Kitap kenarlığı

Kitap ayıracı

Kurşun kalem

Ham bez kalemlik

Bardak altlığı

Hediye kutusu

Mum boyama

Yuvarlak duvar süsü

Çerçeveli tablo

Taş boyama

Yelpaze

Mini saksı

Kuru yaprak

Beyaz tüy

Ceket mendili

Küpe yapımı

Bez ayakkabı

Şapka

Kaynak

https://istanbultarihi.ist/269-istanbulda-ebru-sanati

https://ebrusanat2016.wordpress.com/portfolio/ebru-cesitleri/

https://ebrulen.blogspot.com/p/ebru-cesitleri.html

https://dokusu.com/ebru-sanati-teknikleri/